Temperament en Constitutie
Er zijn verschillende systemen van typologieën om de constitutie en temperamenten te onderscheiden. De Mappa Mundi (kaart van de wereld) is een symbolisch geometrisch ontwerp, dat de interactie van het temperament volgens de klassieke elementen en hun interactie met de omgeving in beeld brengt. Het geeft een overzicht van de humorale (lichaamssappen) fysiologie/ pathologie en bijbehorende temperament volgens Hippokrates. De humoraalpathologie werd ontwikkeld door Hippocrates op basis van de vierelementenleer van Empedocles en vormt de basis van de natuurgeneeskunde. In een later model in de geschiedenis zijn de koppelingen door Aristoteles anders gekozen. Deze koppelingen vertegenwoordigen een materialistische opvatting van de elementen, waarbij het ene element uit het andere voortkomt:
De temperamentenleer gaat uit van een typologie, die een interactie heeft met de natuurlijke omgeving, waarvan de verschillende aggregatietoestanden als 'de vier elementen' worden aangeduid. Deze vier elementen zouden een relatie hebben met humoren in het menselijk lichaam, waarvan de samenstelling het temperament bepaalt. De classificatie van de elementen in de traditionele Chinese geneeskunde (TCM) komt hier sterk mee overeen.
Lichaam, ziel en geest worden gezien als een samenhangend energetisch geheel, dat in beweging gehouden wordt door veranderende circulaire processen in de kosmos. Het temperament is de innerlijke geaardheid, met zowel positieve (Yang) als negatieve (Yin) kenmerken. Elk orgaan vertegenwoordigt een bepaalde kwaliteit die tot uiting komt als een activiteit, mentaal of emotioneel aspect. Deze specifieke energieën corresponderen met de vier elementen. De organen in het lichaam hebben allen hun specifieke functie die nauw is afgestemd op het geheel van alle organen, welke bij gezondheid volkomen in harmonie is. De organen hebben niet alleen onderlinge verbindingen, waarbij de energieën steeds transformaties ondergaan, ook zijn er verbindingen met specifieke weefsels, zoals zintuigen, spieren, botweefsel, hersenen, huid etc. Een goed functioneren van de organen is niet alleenvan belang voor het goed functioneren van de bijbehorende weefsels, ook kwaliteit van de psyche wordt hierdoor bepaald. De temperamenten zijn zielsaspecten die primair bepaald worden, door de hoedanigheid van de levenskracht en die verbonden zijn aan het fysieke lichaam. De gesteldheid die de elementen bewerkstelligen wordt ervaren via specifieke organen en het daarmee verbonden autonome zenuwstelsel.
De lever, hart, milt, longen en nieren zijn de organen die de pure essentie bevatten (Yin). De galblaas, dunne darm, maag, dikke darm en blaas vormen en scheiden de onzuivere producten uit (Yang). Er is tussen beide een verschil in activiteiten. Yang organen zijn bewegelijk en zijn direct betrokken bij de afbraakkant van de stofwisseling en bij absorptie- en uitscheidingsprocessen. Vertering is een afbraakproces, voedingsstoffen worden van hun karakteristieken ontdaan om vervolgens in organen van de Yin groep verder opgebouwd te worden tot lichaamseigen substanties. Yin organen zijn niet of minder bewegelijk dan de Yang organen. Ze zijn betrokken bij productie, transformatie, regulatie en opslag van voor het lichaam fundamentele substanties. Yin organen hebben het meest te lijden van Yin invloeden, zoals de hoeveelheid voeding, stofwisselingsstoornissen en lichaamsbeweging. Yang organen hebben het meest te lijden van Yang invloeden, zoals psychische factoren, angst, stress en psychische overbelasting.
De constitutie en het temperament is de belangrijkste conditionerende factor in de ontwikkeling van tekenen en symptomen. De onderdrukking van met name psora en de overige miasma’s neigt een specifiek pad te volgen afhankelijk van de vier temperamenten.
In zijn boek 'Chronische ziekten' zegt Hahnemann over de verschijnselen en klachten van Psora: "Deze zijn verschillend naar gelang van de verschillen in lichamelijke constitutie van betrokkene, in zijn erfelijke aanleg, in verschillende fouten bij zijn opvoeding gemaakt, in zijn leefwijze en eetgewoonten, zijn bezigheden, zijn geaardheid, zijn zedelijk gedrag enz."
Kennis van het affectieve temperament en fysieke constitutie en corresponderende predispositie geeft inzicht in de gevoeligheid van de patiënt, ontwikkeling van de ziekte en karakter van de symptomen. Met behulp van deze natuurlijke ordening kan beter het passende middel voorgeschreven worden en de kwaliteit van de behandeling verbeterd worden.
Het Sanguinische temperament:
Het Sanguinische (bloed) temperament bestaat primair uit het Vuur en secundair uit het Water element: HEET en Vochtig (Hart, geslachtsklieren, centraal zenuwstelsel en circulatie).
De geslachtklieren stimuleren net als de bijnieren het sympathisch zenuwstelsel en veroorzaken samentrekking van de spieren, die nodig is voor seksuele ontspanning. Het is verbonden aan seksuele opwinding, hartstochtelijke overvloed en interactie, waarbij het bloed sneller stroomt en de ademhaling sneller gaat. Het bloed en zuurstof gaat vooral naar de geslachtsorganen. Hart en bloedsomloop zijn een uitdrukking van de vloeistofbalans. Het hart en de nieren hebben fysiologisch een directe relatie (mesoderm) en werken samen. De vochthuishouding is de fysiologische tegenhanger van het gevoelsleven. Het hart is het centrum van veel gevoelskrachten en tevens de zetel van het Ego of de geest (shen of spirituele essentie), om lichaam en geest (bewustzijn) te vormen. Het hart pompt het bloed door het lichaam, de hoofdfunctie is om de weefsel te laten ademen en energie te produceren. Het hart heerst over de hersenen en interne organen, door deze te voorzien van bloed. Het zenuwstelsel wordt onderverdeeld in een centraal (animaal) zenuwstelsel en een autonoom (vegetatief) zenuwstelsel. Het centraal zenuwstelsel bestaat uit de hersenen en ruggenmerg, welke het bewustzijnsniveau betreffen. Het is gerelateerd aan hogere geestelijke vermogens en het scheppende denkvermogen.
Bij het Sanguinische temperament overheerst het zenuwstelsel, en zo overheerst het astrale lichaam (omdat het astrale lichaam zich fysiek in het zenuwstelsel uitdrukt). Het Sanguinische temperament geeft zichzelf hierdoor in zekere mate over aan de constante stroom van gevarieerde beelden, gewaarwordingen en ideeën. De activiteit van het zenuwstelsel wordt slechts beperkt door de bloedsomloop, welke bij onbalans onvoldoende is. Het hart beheerst het bloed, regelt het zweten, is verbonden aan de bloedvaten, de tong (spraak) en komt tot uitdrukking in het gezicht. Het hart is verbonden aan de emoties: Balans: Aandacht, vrolijkheid, blijheid, intelligentie, intuïtie. Onbalans: Ergernis, stress, haast.
Het Sanguinische type is verbonden aan het jaargetijde Lente, de kleur Purper en aan de ontwikkelingsfase van een Puber. Het is een combinatie van de passie van Vuur en gevoelens van Water, hetgeen resulteert in warme, gevoelige, optimistische mensen, open, sociaal, hoopvol, onschuldig, zoals het middel Phosphorus.
Het Flegmatische temperament:
Het Flegmatische of Lymfatische (helder vocht, slijm) temperament bestaat primair uit het Water en secundair uit het Lucht element: VOCHTIG en Koud (Nieren, blaas, endocriene klieren (hypofyse) en autonome zenuwstelsel).
Het flegmatische temperament is met name verbonden met de hypofyse, die een aantal hormonen aanmaakt die andere endocriene klieren en met name het menselijke groeihormoon reguleren. Dit zorgt voor behoud van energie en zet deze eerder om in groei, dan in daden of gedachten. Groeihormonen hebben een stimulerend effect op de parasympathische aspecten van het lichaam, waardoor rust en ontspanning bevorderd wordt.
De nieren vertegenwoordigen in het lichaam het gebied van de menselijke relatie. De energie van de nieren is verbonden met de seksuele energie. De nieren zijn verder verbonden met het centraal zenuwstelsel, beendergestel, gewrichten, hoofdhaar en oren. De nieren staan voor wilskracht, in dienst van handhaving van de integriteit van het lichaam. De nieren zorgen voor Yin en Yang voor alle organen, ze zijn een opslagplaats van Chi (of Qi). Chi is de benaming voor de allesomvattende energie. De nieren slaan Jing op, dit is combinatie van het overgeërfde energieniveau en de niet verbruikte energie, welke wordt verkregen uit de omgeving. De aangeboren Jing of ancestrale Chi is vergelijkbaar met wat in de Klassieke homeopathie, de miasmatische achtergrond van de patiënt genoemd wordt. Jing kan worden beschouwd als essentie of etherkracht. Bij Jing gaat het om levenskracht en groeikracht, het is de drang tot creativiteit en voortplanting. Shen bevat een hogere vorm van energie, die het Jing in staat stelt zijn taak te verrichten. De nieren zijn direct verbonden met het hart. Het lichaam wordt gevoed door de levensessentie (Jing) en heeft de geest (Shen) nodig, om tot leven te komen en omgekeerd heeft de geest het lichaam als concrete vorm nodig om zich te kunnen uitdrukken en te ontwikkelen. Deze pure levenskracht voedt de levensessentie (lichaam) en bewustzijn, waarbij deze elkaar te ondersteunen. Verbondenheid aan de essentie betekent verbonden zijn aan de realiteit. De nieren zijn verbonden aan de emoties: Balans: Innerlijk weten, wilskracht, vertrouwen, bescheidenheid. Onbalans: Angst.
De blaas en nieren werken nauw samen. Deze energie is verbonden met het middendeel van de hersenen en zorgt voor samenwerking met het hormoonstelsel van de nieren en de hypofyse. De blaas is verbonden met het autonome zenuwstelsel. Dit staat weer in verband met de voortplanting- en urineorganen. De blaas elimineert het eindproduct van het zuiveringsproces van lichaamsvocht en urine. De blaas is psychisch verbonden aan het vermogen of angst om achterhaalde zaken lost te laten en te ontspannen. De lichaamsvloeistoffen zijn in werking anabolisch en stimuleren de assimilatie in het lichaam.
Het zenuwstelsel wordt onderverdeeld in een centraal zenuwstelsel en een autonoom zenuwstelsel. Het autonoom zenuwstelsel vertegenwoordigt het onbewuste of de automatismen. Het is verbonden met de endocriene klieren. Het autonoom zenuwstelsel is het rijk van de persoonlijkheid en emoties die tot het ego behoren. Onbewuste reacties, houdingen en negatieve gedachten lopen via het autonoom zenuwstelsel. De endocriene klieren zijn verbonden met energiecentra in de levenskracht, die ook chakra’s worden genoemd. De hormonen afgescheiden door de endocriene klieren beïnvloeden net zoals het autonome zenuwstelsel, vele functies binnen het organisme. Het primaire aangrijpingpunt is steeds de stofwisseling. De pijnappelklier is de meest belangrijke van de endocriene klieren, welke de anderen ook aanstuurt.
Dit temperament komt uit het etherische of levenslichaam voort, welke zich uitdrukt via de klieren. Dit resulteert in een gevoel van innerlijk welbevinden. Des te meer mensen in hun etherische lichaam leven, des te meer worden zij geheel in beslag genomen door hun eigen interne processen. Zij laten externe gebeurtenissen op hun beloop, terwijl hun aandacht direct naar binnen is gericht.
Het Plegmatische type is verbonden aan het jaargetijde Winter, de kleur Indigo en aan de ontwikkelingsfase van een Kind. Het is een combinatie van de gevoelens van Water en gedachtewereld van Lucht, hetgeen resulteert in passieve, gevoelige mensen die niet voor zichzelf opkomen, een gebrek aan een eigen mening hebben, zoals het middel Pulsatilla. Angst voor verlies van vorm, structuur en identiteit. Deze mensen zoeken de bescherming van de tegenovergestelde Cholerische mensen, of ze compenseren zichzelf in deze richting.
Het Melancholische temperament:
Het Melancholische of Nerveuze (zwarte gal) temperament bestaat primair het Lucht en secundair uit het Aarde element: KOUD en Droog (Longen, milt, schildklier, maag, dikke darm).
Zwarte gal, geoxideerd restproduct is het gevolg van slechte vertering door een onvoldoende bloedcirculatie, het is een metabolisch bijproduct, is in werking katabolisch en betrokken bij de stimulatie van de eliminatieprocessen van het lichaam. Het melancholische temperament is verbonden aan de schildklier. De schildklierhormonen produceren een hormoon dat belangrijk is voor de regulatie van de stofwisseling. Deze stimuleren het parasympathisch zenuwstelsel, dat de levenssystemen beïnvloedt die voor ontspanning en een meer extravert, creatief gevoel zorgen.
Lever en milt vormen een balans, met de maag en alvleesklier als completerende organen. Dit vormt het centrum van gewaarwordingen van de invloeden van de omgeving. Hieraan verbonden is de concentratie, beoordeling en waardebepaling. Deze drukken zich in de hersenen uit, in de vorm van gedachten.
De poort voor energieoverdracht tussen zenuwstelsel en levenskracht is de milt. De milt is verbonden met het bindweefsel en de spieren. De milt speelt een belangrijke rol bij aanmaak en kwaliteit van bloed en afweercellen. De milt beïnvloedt het spijsverteringsproces en beheerst de spieren. Voorts is de milt verbonden met het lymfeklierstelsel voor ontgiftiging en vochthuishouding in de huid. De milt heeft een transformerende en transporterende functie van vloeistoffen en is het centrum van het denken. Concentratie, oplossend denkvermogen zijn de kenmerken van een goed functionerende milt. De emoties verbonden aan de milt zijn: Balans: Tevredenheid, stabiliteit, concentratie. Onbalans: Getob en gepieker.
Deze energie met al zijn beweeglijkheid en doordringingvermogen is verbonden aan de longen. De longen zuiveren en reguleren de levensenergie. De longen verspreiden de lichaamsvloeistoffen, zoals zweet naar de huid en urine naar de blaas. De longen werken samen met de dikke darm (uitscheiding). De longen zijn verbonden met de huid, slijmvliezen, neus (geur). De emotie verbonden aan de longen zijn: Balans: Contact, communicatie, vrijheid, rechtvaardigheid. Onbalans: Verdriet, melancholie, wanhoop.
Het melancholische temperament heeft onvoldoende controle over het fysieke lichaam. Het fysieke lichaam, welke bedoeld is als een instrument van de hogere bewustzijnniveaus, heeft zelf de controle, en frustreert de andere delen. Dit ervaart de melancholicus als pijn, als gevoel van moedeloosheid. Pijn borrelt voortdurend van binnenuit omhoog, omdat het fysieke lichaam zich verzet tegen het innerlijke gevoel van welbevinden van het etherische lichaam, de levendigheid van het astrale lichaam en het vastberaden streven van het ego.
De dikke darm is verbonden aan het vermogen of angst om onbewuste zaken aan het licht te brengen. De dikke darm zorgt voor eliminatie, het uitscheiden van onzuiverheden. Een niet goed functionerende dikke darm uit zich in rigiditeit, vasthouden aan regels, schuldgevoelens.
Het Melancholische type is verbonden aan het jaargetijde Herfst, de Kleur Oker en aan de ontwikkelingsfase van middelbare leeftijd tot ouderdom. Het is een combinatie van de gedachtewereld van Lucht en de structuur van Aarde, hetgeen resulteert in wijsheid en vrijheidsbeperking, gesloten, pessimistische, cynische in zichzelf gekeerde filosofen, welke zich aangetrokken voelen tot de levendige, optimistische tegenovergestelde Sanguinische type mensen, zoals het middel Arsenicum.
Het Cholerische temperament:
Het Cholerische (gele gal) temperament bestaat primair uit het Aarde en secundair uit het Vuur element: DROOG en Heet (Lever/galblaas, pancreas, bijnieren, dunne darm).
Contractie is een van de manieren om warmte en droogte te genereren. Het cholerische temperament heeft een direct verband met de bijnieren. Deze maken de hormonen adrenaline, aldosteron en cortisol aan bij stressreacties. Adrenaline reguleert de hartslag, de ademhaling en spieren, zodat het lichaam in staat is adequaat te reageren. De bijnieren onderdrukken de rationele mentale functie, de spijsvertering en pijnsensatie. Adrenaline activeert het sympathisch zenuwstelsel, waardoor de spieren samentrekken voor actie.
De lever speelt een centrale plaats in de daadkracht van een mens en is hier vooral gekoppeld aan de wil, de creatieve kracht. Daadkracht is verbonden aan de geest, welke verbonden is met het hart. Bij het cholerische temperament overheerst het ego. Cholerische mensen proberen altijd alles naar hun hand zetten. Hun agressiviteit, alles betreffende hun vastberadenheid, komt uit hun bloedomloop voort. De lever neemt een centrale plaats in bij de stofwisselingsprocessen. De lever reguleert de hoeveelheid bloed en energie die beschikbaar is en circuleert in het lichaam. Deze is naast weerbaarheid, ook maatgevend voor de bereidheid en vermogen te communiceren. Weefselademhaling heeft hoofdzakelijk in de lever en de spieren plaats, waar de meeste warmte van het lichaam geproduceerd wordt en vocht verloren gaat via transpiratie. De lever is verbonden met spieren, pezen en ogen (inzicht). De emoties verbonden aan de lever zijn: Balans: Vriendelijkheid, geduld, moed, tolerantie. Onbalans: Boosheid, ongeduld, drift, woede, wrok.
De dunne darm heeft een symbolische relatie met de hersenen, deze zorgt voor vertering door de analyse en assimilatie van aangeboden existentiële informatie of voedsel. De dunne darm staat voor ‘actie’, het verplaatst en verteert voedsel, maakt onderscheid tussen zuiver en onzuiver en bestuurt daardoor het gehele lichaam. De dunne darm en het hart horen bij elkaar.
De galblaas werkt samen met de lever, gal wordt aangemaakt door de lever en opgeslagen in de galblaas, het is een metabolisch bijproduct, in werking katabolisch en betrokken bij de stimulatie (energie en agressie) van de eliminatieprocessen van het lichaam. De gal zorgt voor het nemen van beslissingen. Stoornissen uiten zich in besluiteloosheid. Deze energie kan in verband geworden gebracht met de organen die reageren op de voedings- en energiebehoefte van het lichaam. De spijsverteringssappen zijn het meest prominent in de pancreas. De milt hangt hiermee samen, omdat deze bij activiteiten samentrekt om het lichaam van extra zuurstof te voorzien.
De pancreas staat voor het vermogen warmte (zoet) uit de omgeving op te nemen en produceert in het exocriene gedeelte de eigenlijke verteringssappen, die in hun activiteit een duidelijk agressief karakter vertonen. Het endocriene gedeelte produceert Insuline, nodig voor suikeropname. De maag staat voor het actief opnemen van voedsel en informatie, op een actieve manier door de vertering d.m.v. het ‘agressieve’ maagzuur . De maag is verbonden aan de milt en pancreas, bindweefsels en de mond (smaak). De maag breekt voedsel af, zodat de milt er de essentie en pure elementen uit kan halen.
Het Cholerische type is verbonden aan het jaargetijde Zomer, de kleur Oranje en aan de ontwikkelingsfase van de jonge volwassene. Het is een combinatie van de structuur van Aarde en de passie van Vuur, hetgeen resulteert in zelfverzekerde mensen die systemen opbouwen, constructief zijn en gedreven, zich niet laten stoppen, efficiënt zijn door de regels te volgen, prikkelbaar, driftig, agressief en geen tegenspraak dulden, zoals het middel Nux Vomica.
Constitutionele lichaamstype:
Er is tevens een relatie met Sheldon’s lichaamstypen Mesomorf, Endomorf en Ectomorf en het temperament. Aan deze lichaamstypen zijn de volgende temperamenten verbonden: Viscerotonia, gebaseerd op selectie en opslag van voedsel; Somatotonia, gebaseerd op beweeglijkheid en actie; Cerebrotonia, gebaseerd op acute perceptie en cognitief vermogen.
Het kan in veel gevallen, moeilijk zijn om het temperament van een individu vast te stellen. Dit kan veroorzaakt worden doordat de persoon een gesteldheid van evenwichtigheid heeft bereikt, door intensief de negatieve aspecten van zijn natuurlijke temperament te verbeteren. Een andere reden kan zijn dat bepaalde negatieve tendensen of gedragingen van de persoon, meer invloed hebben dan het temperament. Ook kan het temperament niet van een zuiver type, maar gemengd zijn. Bij de meeste mensen zijn er één of twee temperamenten die overheersen. In dit geval is het natuurlijk heel moeilijk te beoordelen onder welke temperament de persoon geclassificeerd kan worden. Mogelijk zal in loop van tijd, bijv. in een periode van stress of moeilijkheden, een van de temperamenten de boventoon voeren. Om het passende temperament te bepalen, moet vooral gekeken worden naar de kwaliteiten waar iemand niet zonder kan leven, die dus essentieel voor hem zijn.
Een heel waardevol hulpmiddel bij het onderscheiden van het gemengde en vooral van het zuivere temperament, zijn de uitdrukking van de ogen en in meer of mindere mate, de manier waarop een persoon loopt. De blik van een cholerische individu is vastberaden, ferm, energiek en fel; de uitdrukking van de ogen van het sanguinische type is vrolijk, vriendelijk en zorgeloos; de oogopslag van de melancholicus is min of meer droevig, somber en verstoord; het oog van de flegmaticus is zwak, zonder uitdrukking. De tred van een cholerisch persoon is standvastig, vastberaden, bijna altijd gehaast; de pas van het sanguinische individu is lichtvoetig en vlug, het lopen lijkt op dansen; de gang van de melancholicus is langzaam en zwaar; het lopen van de flegmaticus is lui en traag.
De stijl van de temperamenten is verbonden aan het kwadrant van de hersenen dat dominant is. Het melancholische en de cholerische temperament zijn linker-hersenhelft georiënteerd, deze hebben een lineaire, trapsgewijze benadering; De sanguinicus en flegmaticus zijn niet-lineair, behartigen situaties, wanneer en hoe deze zich voordoen. Op dezelfde wijze delen de melancholicus en de flegmaticus een abstracte benadering, waarbij de frontale hersengebieden overheersen; De cholerische en sanguinische temperament zijn beide concreet georiënteerd, de basale hersengebieden overheersen hier.
Kenmerken van de verschillende lichamelijke constituties, zoals de vorm van het hoofd, lichaamsbouw, huidskleur, kleur van het haar, afmeting van de hals, etc zijn onbruikbaar bij het vaststellen van het individuele temperament, ondanks het feit dat deze kenmerken in algemene zin tot op zekere hoogte een onderlinge complementaire relatie hebben. Het beeld van de aangeboren lichamelijke basisconstitutie komt overeen met de mineralen die de alledaagse constitutionele behoeften van het organisme betreffen Het blijft toch zinvol het eigen temperament te begrijpen en dat van patiënt en medemens, waarmee we in contact komen. Het voordeel van dit inzicht is belangrijk, omdat het helpt hen beter te begrijpen, meer correct en individueel afgestemd te behandelen en meer geduld met hen te hebben.
Het temperament is een aangeboren eigenschap van een persoon, en kan dus niet omgeruild worden voor een ander temperament. Het bepalen van het temperament is voor de homeopaat zeer waardevol bij het vaststellen van veranderingen die afwijken van de natuurlijke dispositie. Er kan geen morele waardebepaling gegeven of status ontleend worden aan de verschillende temperamenttypes op zichzelf; het ene is niet beter of slechter dan het andere. Mensen reageren in specifieke situaties op een bepaalde kenmerkende manier, maar zij doen dit altijd op een eigen karakteristieke wijze. Op de weg naar perfectie zullen de negatieve uitingsvormen van het onderliggende temperament omgevormd moeten worden, door aanvullende kwaliteiten te ontwikkelen, waardoor deze positief tot uiting komen. Zo zal de cholericus in de eerste plaats zijn trots, koppigheid en woede moeten bestrijden. De melancholicus zal zijn gebrek aan moed en angst voor ongemak, de sanguinicus zijn praatziekte en inconsistentie en de flegmaticus zal zijn luiheid en gebrek aan energie moeten verbeteren.
Het type vertegenwoordigt zowel negatieve als positieve kwaliteiten, die in het individu tot ontplooiing kunnen komen.
Naast de positieve aangeboren constitutie/ temperament bestaat er ook het aan de omstandigheden gebonden constitutie, afhankelijk van gezondheidstoestand, levensfase, cultuur etc. De afwijkende constitutie/ temperament manifesteert zich in de vorm van negatief waarneembare kenmerken.
Terug